Að skilja hvers vegna

Þessi kafli hjálpar við að skoða og skilja:

• Núverandi kynhegðun og vandamál tengd henni.
• Hvatir þínar á bak við skaðlega kynhegðun.
• Mynstur í núverandi hegðun þinni sem styðja við skaðlega kynhegðun.
• Þróun hegðunar yfir í afbrot.

Hvatir

Kynhegðun stýrist af hugsunum okkar, tilfinningum, skoðunum, gildum og reynslu en er samt ekki utan okkar eigin stjórnar. Jafnvel þótt maður upplifi kynferðislegar tilfinningar af óvæntum kveikjum (til dæmis bara við það að mæta einhverjum) þá er hegðunin sem fylgir á eftir val okkar og við stjórnum henni.

Til dæmis:

• Ímynda sér eitthvað (fantasíur).
• Sjálfsfróun.
• Sækja kynferðislegt efni.
• Snerta aðra manneskju kynferðislega.

Flestir sem sýna skaðlega kynhegðun eru með hegðunarmynstur sem er endurtekið þrátt fyrir að þeir segi eða lofi sér að gera það ekki aftur. Þannig að þrátt fyrir að þetta sé val þá verður hegðunin oft að vana og getur virst nánast ósjálfráð. Þetta sést líka í annarri skaðlegri hegðun eins og ofsaakstri eða ofáti.

Hér er listi yfir algengar ástæður eða hvatir sem fólk sem hefur stundað sjálfsfróun yfir kynferðislegum hugsunum af börnum hefur nefnt:

• Að leiðast.
• Lágt sjálfsmat.
• Streita.
• Lítil örvun við fantasíur um fullorðna eða klám með fullorðnum.
• Kynferðisleg örvun og fullnæging.
• Einmanaleiki.
• Engin kynferðisleg virkni í lífinu eða minnkuð virkni.
• Kynferðisleg aðlöðun að börnum.
• Þægilegt.
• Spenna við að þetta sé bannað.
• Vandamál í samböndum.
• Kynlífsfíkn eða þráhyggja fyrir kynlífi.

Til að skilja hvatir þínar er mikilvægt að læra sem mest um þig sjálfan og þína hegðun. Góður upphafspunktur er að renna yfir listann og athuga hvort eitthvað af þessu eigi við þig og hvort þetta hafi breyst í gegnum tímann. Það getur einnig hjálpað áður en farið er í næstu tvær æfingar.

Tímalína

Til að skilja hvernig skaðlega kynhegðunin þín byrjaði er hjálplegt að skoða hvað var að gerast á þeim tíma í lífi þínu. Þessi æfing horfir til baka yfir líf þitt til að hjálpa þér að velta fyrir þér hvernig kynferðislegar hugsanir um börn byrjuðu og þróuðust.

Að búa til tímalínu

Skrifaðu í hvern kassa á tímalínunni stutta lýsingu á lykilatburði í þínu lífi sem varð til þess að þú steigst skrefi lengra í kynhegðun þinni og leiddi að lokum að því að þú áttaðir þig á að þetta væri vandamál.

Skoðaðu dæmið hér fyrir neðan til að sjá hvernig þetta er gert. Gott er að fylla inn í tímalínuna í eftirfarandi röð:

1. Núverandi staða (lengst til hægri).
2. Fyrsta skipti sem þú áttaðir þig á að þú værir með kynferðislega hugsanir um börn (undirstrikaðu þennan punkt á tímalínunni, eins og sýnt er í dæminu).
3. Fyrsta minningin þín um kynferðislega örvun, hvort sem það var með klámi eða eitthvað annað (líklegast lengst til vinstri).
4. Á milli þess sem var nefnt hér að ofan, fylltu inn aðra atburði sem þú telur hafa fært þig yfir ákveðin mörk og í átt að áhættumeiri hegðun á netinu.

Mundu að þetta er tímalínan þín. Ef þú þarft fleiri kassa til að fylla út, bættu þeim við.

Hérna er auð tímalína fyrir þig að fylla út.

Að grafa dýpra

Til að skoða tímalínu þína nánar og velta henni fyrir þér er gott að fylla út töfluna hér að neðan í eins miklum smáatriðum og hægt er. Það getur hjálpað að skoða.

Sérstaklega er gott að hugsa um:

1. Hvernig þér leið fram að hverjum atriði?
2. Hvernig þér leið á meðan á því stóð?
3. Hvernig þér leið eftir á?
4. Af hverju leið þér svona?

Það getur verið erfitt að nefna tilfinningar sínar. Það getur hjálpað að nota tilfinningahjólið til að hjálpa þér að finna orðin og hvaða tilfinningar þetta voru.

Vafasöm hegðun

Þrátt fyrir að margir þættir hafi áhrif á kynferðislega hegðun þá er hún ekki utan þinnar stjórnar, rétt eins og öll önnur hegðun. Að brjóta af sér kynferðislega gerist ekki skyndilega heldur kemur oftar fram í ákveðnu mynstri sem getur orðið hugsunarlaust og endurtekið og verður jafnvel partur af rútínu.

Að skilja hugsanir

Hugsanir eru hugræn starfsemi eins og hugmyndir, skoðanir, trú, gildi, ákvarðanir og dómar. Hugsanir eru röddin í huga okkar sem stýrir oft því sem við gerum. Við erum kannski ekki alltaf meðvituð um hugsanir okkar en þær eru alltaf til staðar.

Hugsanir geta verið ósjálfráðar, þær geta stoppað stutt eða lengi. Með hugsun getum við notað röksemdir og skynsemi til að setja saman hugmyndir okkar. Hugur okkar er sjaldan auður, jafnvel á meðan við sofum er hann virkur.

Hvað eru kynferðislegar fantasíur?

Hugsarðu stundum um að vinna í lottói? Hvernig myndirðu eyða peningnum? Myndirðu fara eitthvað? Þetta er dæmi um fantasíu eða dagdrauma. Fantasía er eitthvað sem við ímyndum okkur. Þær geta verið kynferðislegar eða ekki. Kynferðisleg fantasía er eitthvað ímyndað sem er kynferðislegt.

Í kynferðislegum fantasíum getur maður verið sá sem leiðir athöfnina, sem jafningi í athöfninni, sá sem er stýrt eða stjórnað af öðrum og maður getur jafnvel verið áhorfandi á það sem er að gerast.

Hvað eru tilfinningar?

Tilfinningar eru skap okkar og hvernig okkur líður. Þær koma oftast í kjölfar hugsana og eru innri viðbrögð við hlutum sem eru að gerast í kringum okkur eða innra með okkur. Hugsanir og tilfinningar eru nátengdar, ef önnur hvor þeirra kemur upp þá kemur oftast hin fljótt á eftir.

Hvað er hegðun?

Hegðun er allt sem við gerum, út frá því hvað við hugsum og hvernig okkur líður.

Hegðun, hugsanir og tilfinningar eru tengdar. Vafasöm hegðun er undir áhrifum frá vafasömum hugsunum og tilfinningum, þannig að til að stöðva óæskilega hegðun þurfum við að skilja og vera meðvituð um eðli hugsana og tilfinninga og hvernig við getum tekist á við þær.

Æfing: Tengsl hugsana og tilfinninga

• Hugsaðu um aðstæður sem eru ekki kynferðislegar, til dæmis að fara í vinnupartý eða atvinnuviðtal.
• Taktu eftir neikvæðum hugsunum um aðstæðurnar. Til dæmis: „Ég mun ekki þekkja neinn“ eða „Til hvers að reyna, ég mun aldrei fá starfið hvort eð er“
• Taktu eftir tilfinningum sem tengjast þessum hugsunum og hvernig þær munu hafa áhrif á hegðun þína í aðstæðunum.
• Með því að nota sömu dæmin prófaðu að setja inn jákvæðar hugsanir og taktu eftir muninum á líðan þinni og hegðun.
• Að skilja hvernig hugsanir og tilfinningar hafa áhrif á hegðun okkar er lykilatriði í að stýra hegðun okkar frá því að vera vafasöm. Það er mikilvægt að þekkja hugsanaferli sín og einnig hugsanaskekkjur (sjá lista hér fyrir neðan).
• Lestu yfir hugsanaskekkjurnar hér að neðan og merktu við þær sem eiga best við þig. Spurðu þig hversu sannar þessar hugsanir eru? Sjáðu hvort þú getir skipt þeim út fyrir raunsærri hugsun. Spáðu einnig í hvernig þessar hugsanir hafa áhrif á hegðun þína.

Það að læra hvernig líðan hefur áhrif á hegðun okkar, hvernig gildi okkar og trú mótar hegðun, hvernig skoðun þín á umheiminum og stöðu þinni í honum hefur áhrif á hvað þú gerir í lífinu er virkilega mikilvægt til að geta breytt vafasamri hegðun. Það þarf að bregðast við vafasamri hugsun og tilfinningum sem hafa áhrif á hegðun þína.

Algengar hugsanaskekkjur:

• „Allt eða ekkert“ hugsun eða „svart/hvít“ hugsun.
• Óréttmætar alhæfingar: að alhæfa út frá einni reynslu eða atburði fyrir framtíðina. Fyrst eitthvað fór illa einu sinni, þá mun það alltaf fara illa framvegis.
• Stífar reglur og væntingar um hvað þú og aðrir ættuð að gera eða hvað ætti að gerast í lífinu. Þar með gæti það verið það sem þér finnst að verði að gerast svo þú getir orðið hamingjusamur.
• Þröngsýni: Að sjá bara hluta af upplýsingum (oftast neikvæðum og líta fram hjá jákvæðum).
• Hrapa að niðurstöðum (jump to conclusion).
• Hamfarasýn og hrakspár; að ýkja og sjá fyrir sér neikvæða atburði eða reynslu.

Næst er farið yfir fjögur stig sem leiða að því að brjóta af sér kynferðislega. Þau sýna jafnframt tengslin milli hugsana, líðan og hegðunar. 

Hvatning

Áður en brotið er af sér þarf að vera einhver kynferðisleg hvatning til þess. Það þarf ekki að þýða að viðkomandi hafi einungis kynferðislega löngun til barna, hvatningin getur verið sú að fá tilfinningalega nánd jafnt sem kynferðislega. Einnig getur barn orðið fyrir valinu því sá sem mögulega mun brjóta á barninu líður eins og kynferðisleg nánd með öðrum fullorðnum sé eitthvað sem geti aldrei orðið hjá þeim. 

Að komast yfir innri hömlur (eða láta það líta út fyrir að vera í lagi)

Þegar hvatning er komin þarf sá sem mun mögulega brjóta af sér að komast yfir innri hömlur sínar sem ýta á móti hvatningunni til að brjóta af sér kynferðislega. Þessar innri hömlur geta verið samviska okkar og samviskubit eða kvíði fyrir afleiðingunum. Einhver með sterkar kynferðislegar langanir til barna getur forðast það að brjóta af sér ef innri hömlur eru nógu sterkar. Í raun eru flestir með einhverjar innri hömlur gegn því að brjóta gegn börnum. Því er mikilvægt að skoða hvernig farið er fram hjá þessum innri hömlum, oft með hugsanaskekkjum og afsökunum (til dæmis „þetta er bara smá snerting“, „ég er ekki að meiða“, „þetta er ást“ eða „enginn kemst að þessu“).

Að komast yfir ytri hömlur (eða búa til tækifærið)

Þetta stig snýr að ytri aðstæðum og hvaða ytri hindranir viðkomandi þarf að komast yfir áður en misnotkun á sér stað. Ytri hömlur geta verið aðrir fjölskyldumeðlimir, hversu vel vaktað barnið er og hverjir möguleikarnir eru á nálægð við barnið eru. Ef sá sem mögulega mun brjóta af barni er auðveldlega einn með því eru fáar ytri hömlur til að stoppa en ef tækifærin eru fá eru ytri hömlur sterkar.

Að komast yfir mótspyrnu frá fórnarlambi

Að lokum þarf að komast yfir mótspyrnu frá barninu. Það er ekki bara verið að tala um líkamlega mótspyrnu heldur einnig að sannfæra það um að eiga leyndarmál og forðast þau börn sem eru líkleg til mótspyrnu eða til að segja frá.

Þessi fjögur stig sem sá sem mögulega mun brjóta af sér þarf að komast yfir eru oftast í þessari röð. Í fyrsta lagi þarf að vera hvatning til þess að brjóta af sér og svo komast yfir innri hömlur eða stoppara. Þegar búið er að komast yfir innri hömlurnar þarf að komast yfir þær ytri og að lokum mótspyrnuna frá barninu. Þannig má sjá ferlið frá því að hugsa um að brjóta af sér í að framkvæma það.

Þannig að til að takast á við vafasamar kynferðislegar hugsanir um börn er mikilvægt að einbeita sér að því að styrkja innri hömlur. Jafnvel þó að þér líði eins og þínum kynferðislegu hugsunum verði aldrei breytt þá er það mjög verndandi að styrkja innri hömlur sínar. Því er mikilvægt að hafa skilning og meðvitund á hvernig hugsanir geta skekkst og þar af leiðandi dregið úr hömlunum.

Hugsanaskekkjur eru leiðir til að réttlæta, draga úr alvarleika og afsaka hegðun. Þær geta virkað sem leyfi til að stíga yfir innri hömlur okkar.

Hér eru algeng dæmi um hvernig hugsanaskekkjur hafa áhrif á þá hegðun að keyra of hratt.

• „Ég veit að það er 90 km hámarkshraði en ég er svo góður ökumaður.“
• „Það eru svo sjaldan slys á þessum vegi.“
• „Enginn meiðist.“
• „Það keyrir enginn bara á 90.“
• „Þetta er bara bull þessi regla um hraða.“
• „Ég þarf að flýta mér.“
• „Það eru engar myndavélar hérna, ég kemst upp með þetta.“

Hér eru nokkrar hugsanaskekkjur varðandi kynferðislegar fantasíur um börn.

• „Þetta er bara fantasía, enginn er að meiðast.“
• „Enginn mun vita þetta.“
• „Það er allt í lagi að hugsa um þetta, ég veit ég mun aldrei gera þetta í alvörunni.“
• „Þetta er ekki alvöru barn heldur bara ímyndað barn.“

Æfing: Hugsanaskekkjur

Skrifaðu lista yfir þínar hugsanaskekkjur varðandi kynferðislegar hugsanir um börn. Einnig hugsanaskekkjur sem snúa að hegðun þinni ef þú hefur einhvern tíma fylgt þessum hugsunum (til dæmis stundað sjálfsfróun yfir þeim). Hvenær hefur þú reynt að réttlæta þessa hugsun fyrir sjálfum þér? Hvernig gætirðu tekist á við þessar hugsanaskekkjur?

Vítahringur skaðlegrar hegðunar

Vítahringur vísar til þess að hegðunin fylgir ákveðnu mynstri þar sem endirinn leiðir aftur á byrjunarreit og svo endurtekur mynstrið sig aftur og aftur.

Ef þú hefur brotið af þér er mikilvægt að skilja skrefin sem þú tókst til að bera jafnvel kennsl á jákvæðar leiðir til að grípa inn í og stöðva vítahringinn. Ef þú hefur ekki brotið af þér getur samt verið gott að skoða vítahringinn til að sjá hvar þú ert og athuga hvort áhættan sé að aukast frá skaðlegum hugsunum yfir í skaðlega hegðun.

Vítahringurinn er með þessi þrjú stig:

• Að byggjast upp stigið – þar sem hugsanir, tilfinningar, aðstæður og kveikjur byrja hringinn. Einnig aðdraganda eins og lífstílsvanda, atburðir eða vani. T.d. klámnotkun, neysla og sambandsvandi.
• Skaðleg hegðun – þar sem brotið á sér stað eða skaðlega hegðunin byrjar.
• Að lokum eru það réttlæting og yfirhylming þar sem það sem gerist eftir skaðlegu hegðunina. Til dæmis tilfinningar eins og samviskubit, skömm og sjálfs-fyrirlitning. Loforð um að gera þetta aldrei aftur og tilraunir til að fela hegðunina.

Hugsanaskekkjur eru mikill áhrifavaldur í að styðja við vítahringinn þar sem þær draga úr og réttlæta hegðunina fyrir, á meðan og eftir á.

Æfing: Vítahringurinn og þú

1. Skoðaðu hvernig vítahringurinn á við um þig, með því að skoða stigin þrjú. Hversu langt hefurðu farið á hringnum? Hvar ertu staddur á hringnum núna?
2. Taktu eftir hugsunum, tilfinningum og hegðun sem höfðu áhrif á vítahringinn þinn.

Mundu að það eru mörg tækifæri til að trufla hringinn og það er aldrei of seint að stöðva sig í að brjóta á öðrum. En því nær sem þú kemst því að brjóta af þér því erfiðara verður það að stöðva hegðunina og því er betra að grípa inn í sem fyrst.

Ef þú vilt ræða eitthvað sem kom fram í þessari æfingu, hefur átt erfitt með að komast í gegnum verkefnin eða vilt fara í gegnum verkefni með meðferðaraðila ekki hika við að hafa samband með tölvupósti á taktuskrefid@taktuskrefid.is.